NFT là gì? Crypto có liên quan gì đến nghệ thuật số?
NFT (Non-Fungible Token), hay còn gọi là Mã Thông Báo Không Thể Thay Thế, là một loại tài sản kỹ thuật số độc đáo được lưu trữ trên một blockchain. Để hiểu NFT là gì, trước hết chúng ta cần hiểu khái niệm "fungible" và "non-fungible". "Fungible" có nghĩa là có thể thay thế được; ví dụ, một tờ tiền 100.000 VNĐ của bạn có giá trị tương đương với một tờ tiền 100.000 VNĐ khác, bạn có thể đổi tờ này lấy tờ kia mà không mất đi giá trị. Ngược lại, "non-fungible" có nghĩa là không thể thay thế được, mỗi thứ là duy nhất. Một bức tranh Mona Lisa là non-fungible; bạn không thể đổi nó lấy một bức Mona Lisa khác vì không có bức thứ hai y hệt. NFT mang đặc tính "non-fungible" này vào thế giới kỹ thuật số. Mỗi NFT có một mã định danh duy nhất và được chứng thực quyền sở hữu trên một blockchain công khai, đảm bảo tính độc nhất và không thể sao chép hay làm giả. Điều này có nghĩa là, mặc dù một hình ảnh kỹ thuật số có thể được sao chép và chia sẻ vô số lần trên internet, nhưng chỉ có một người duy nhất sở hữu "bản gốc" được đại diện bởi NFT đó, giống như cách mọi người có thể xem ảnh của Mona Lisa ở khắp mọi nơi, nhưng chỉ có một bản gốc tại Louvre.
Cách thức hoạt động của NFT:
NFT được tạo ra (quá trình gọi là "minting") trên một blockchain, phổ biến nhất là Ethereum với tiêu chuẩn token ERC-721 và ERC-1155. Khi một NFT được mint, một bản ghi bất biến về quyền sở hữu và lịch sử giao dịch của nó sẽ được lưu trữ vĩnh viễn trên sổ cái phân tán của blockchain. Bản ghi này bao gồm thông tin chi tiết về tài sản mà NFT đại diện (thường là một liên kết đến tệp kỹ thuật số, không phải bản thân tệp) và lịch sử các lần chuyển nhượng quyền sở hữu. Đặc tính này mang lại sự minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc tuyệt vời, điều không thể có được với tài sản vật lý truyền thống. Hơn nữa, việc sở hữu một NFT mang lại cho người chủ bằng chứng không thể chối cãi về quyền sở hữu đối với một tài sản kỹ thuật số cụ thể, điều này trước đây rất khó thực hiện trong không gian số.
Crypto và Mối Liên Hệ Với Nghệ Thuật Số
Crypto (tiền mã hóa) có mối liên hệ mật thiết và đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lĩnh vực nghệ thuật số thông qua sự xuất hiện của NFT. Trước khi có NFT, nghệ thuật số luôn đối mặt với vấn đề nan giải về giá trị và quyền sở hữu. Một tệp kỹ thuật số (như ảnh, video, nhạc) có thể dễ dàng được sao chép và phân phối rộng rãi mà không có bất kỳ hạn chế nào, khiến việc gán giá trị độc quyền và xác định quyền sở hữu bản gốc trở nên bất khả thi. Điều này cản trở các nghệ sĩ số kiếm tiền từ tác phẩm của họ theo cách mà các nghệ sĩ truyền thống vẫn làm với các bản gốc vật lý.
NFT thay đổi cuộc chơi cho nghệ thuật số như thế nào?
- Xác minh quyền sở hữu và tính khan hiếm: NFT cung cấp một cơ chế để chứng minh quyền sở hữu duy nhất của một tác phẩm nghệ thuật số. Khi một tác phẩm nghệ thuật số được "token hóa" thành NFT, nó sẽ được gán một mã định danh duy nhất trên blockchain. Điều này cho phép nghệ sĩ tạo ra tính khan hiếm nhân tạo cho tác phẩm kỹ thuật số của họ, biến nó từ một tệp có thể sao chép vô hạn thành một vật phẩm độc nhất, có thể sưu tầm được. Người mua có thể tự tin rằng họ đang sở hữu "bản gốc" kỹ thuật số đã được xác minh.
- Mở ra thị trường mới cho nghệ sĩ: NFT đã tạo ra một thị trường sôi động và toàn cầu cho nghệ thuật số. Các nghệ sĩ giờ đây có thể trực tiếp bán tác phẩm của mình cho người hâm mộ và nhà sưu tầm trên các nền tảng thị trường NFT (như OpenSea, Rarible) mà không cần qua các phòng trưng bày truyền thống, loại bỏ các bên trung gian và giúp nghệ sĩ giữ lại phần lớn doanh thu. Điều này dân chủ hóa quá trình bán nghệ thuật và cho phép nhiều nghệ sĩ độc lập tiếp cận với cơ sở người mua lớn hơn.
- Tăng cường giá trị cho nghệ thuật số: Khả năng xác minh quyền sở hữu và tạo ra tính khan hiếm đã biến nghệ thuật số thành một loại tài sản có thể mua, bán và sưu tầm. Điều này đã dẫn đến một sự tăng vọt đáng kinh ngạc về giá trị của nhiều tác phẩm nghệ thuật NFT, với một số tác phẩm được bán với giá hàng triệu đô la (ví dụ: tác phẩm "Everydays: The First 5000 Days" của Beeple bán với giá 69 triệu USD). Điều này khuyến khích cả nghệ sĩ và nhà sưu tầm đầu tư vào lĩnh vực này.
- Tạo ra một loại hình nghệ thuật và sự tương tác mới: NFT không chỉ giới hạn ở hình ảnh tĩnh. Chúng có thể đại diện cho các video, âm nhạc, đồ vật 3D, thậm chí là các trải nghiệm tương tác. Điều này mở ra những cánh cửa mới cho sự sáng tạo nghệ thuật, cho phép các nghệ sĩ thử nghiệm với các định dạng và phương tiện chưa từng có. Ngoài ra, việc NFT có thể mang theo các tính năng "utility" (tiện ích) như quyền truy cập vào các cộng đồng độc quyền, sự kiện trực tiếp, hoặc các yếu tố tương tác trong game đã làm cho mối quan hệ giữa nghệ sĩ và người sưu tầm trở nên sâu sắc hơn.
- Bản quyền và tiền bản quyền tự động: Một lợi ích đáng chú ý của NFT là khả năng lập trình tiền bản quyền (royalties) tự động. Các nghệ sĩ có thể lập trình hợp đồng thông minh của NFT để tự động nhận một tỷ lệ phần trăm (ví dụ: 5-10%) mỗi khi tác phẩm của họ được bán lại trên thị trường thứ cấp. Điều này đảm bảo rằng các nghệ sĩ tiếp tục nhận được thù lao từ tác phẩm của họ theo thời gian, một khái niệm mang tính cách mạng so với mô hình bán nghệ thuật truyền thống.
Tóm lại, NFT đã giải quyết bài toán cốt lõi về quyền sở hữu và tính khan hiếm trong nghệ thuật số, cho phép các tác phẩm kỹ thuật số có thể được mua, bán và sưu tầm như các tác phẩm nghệ thuật vật lý. Sự kết hợp giữa công nghệ blockchain của crypto và tính độc nhất của NFT đã tạo ra một kỷ nguyên mới cho nghệ thuật số, trao quyền cho nghệ sĩ, mở rộng thị trường và định nghĩa lại cách chúng ta nhìn nhận giá trị trong thế giới kỹ thuật số.
